Publicatie verduidelijking – Wil de ware ervaringsdeskundige opstaan?

En hoe uniforme broodroosters (lees systemen) per definitie uitsluiten of kapot maken.

Laat ik starten met de titel. Wil de ware ervaringsdeskundige opstaan? Uiteraard bedoel ik het tegenovergestelde. In het boek ervaringsdeskundige dat bén je, Diversiteit in ervaringsdeskundigheid vanuit twee hoofdstromingen belicht, bepleit ik met Kitty Jurrius om vooral voorbij die neiging te komen, tot het bepalen wie een ‘ware’ of echte ervaringsdeskundige zou zijn. Als er gekeken wordt naar de waarde en de betekenis van alle diverse vormen van ervaringsdeskundigheid, vanuit welke visie dan ook, dan kan ook een ervaringsdeskundige die nog niet geleerd heeft de taal van de systeemmensen te praten, gehoord worden. Ondanks wellicht nog aanwezige pijn, verdriet en woede. De verantwoordelijkheid om ervaringskennis en de diverse ervaringsdeskundigen op waarde te kunnen schatten ligt mijns inziens bij de systemen die zichzelf met deze kennis willen verbeteren. Als je alleen de ‘goed opgeleide’ ervaringsdeskundigen verstaat, mis je een enorme kans om de ‘belemmeringen’ te ontdekken die vaak schuilgaan achter pijn en woede. Juist deze inzichten zijn goud waard voor systeemverbetering.

Als voorzitter van EAPN NL en werkzaam bij het lectoraat Klantenperspectief in Ondersteuning en Zorg, heb ik mijn eerste eigen publicatie gerealiseerd. Hoera, hoera! Eigenlijk best trots op, zo op 62-jarige leeftijd.

Voor mij, als iemand met dyslexie, was dit een flinke uitdaging. Ik heb de tekst steeds verder moeten verfijnen en met hulp van een collega is uiteindelijk een versie ontstaan die acceptabel was voor publicatie. Maar deze tekst weerspiegelt nog lang niet alle kennis die hierachter schuilt—kennis uit 34 jaar belangenbehartiging van uitkeringsgerechtigden en minima, waarin vrijwel alle vormen van ervaringskennis samenkomen. Het artikel staat in Sociaal Bestek.

Benieuwd? Lees het artikel hier Wil de ware ervaringsdeskundige opstaan?

Ervaringskennis is werken met eigen pijn- en krachtpunten (voelt zeer kwetsbaar)

Trots op wat ik, met hulp van anderen, heb bereikt, deelde ik mijn artikel enthousiast op LinkedIn. De eerste reacties waren positief, maar al snel volgden ook kritische noten. En dan komt mijn eigen ervaringsdeskundigheid om de hoek kijken.

Bij kritiek hoor ik in eerste instantie: Jij klopt niet. Jij bent mislukt. Jij veroorzaakt pijn. Jij bent niet goed genoeg. Die angst voor afkeuring wordt direct geactiveerd. Mijn achilleshiel als ervaringsdeskundige belangenbehartiger: het hoofd boven het maaiveld uitsteken terwijl alles in mij vreest voor de ‘zeis’.

Ik blijf me verbazen over de manier waarop mensen hun kritiek uiten—van genuanceerde informatie tot het volledig afkraken van het artikel als ‘rammelend en niet compleet’. Mijn eerste neiging is dan om in de verdediging te schieten. Dankzij mijn reflectietools lukt het me meestal om open te blijven staan voor feedback. Meestal, niet altijd. Want ook ik ben maar een mens.

Toch besef ik dat de meeste reacties positief zijn. Dus besluit ik me niet te laten bepalen door de negatieve reacties (en geloof me, dat is makkelijker gezegd dan gedaan).

Een boodschap in een keurslijf persen

Het is geen eenvoudige opgave om binnen een beperkt aantal woorden en een vooraf bepaalde vorm precies over te brengen wat de essentie is—en dat zo begrijpelijk mogelijk voor een breed publiek. Ik heb altijd bewondering voor mensen die dat moeiteloos lijken te doen.

Maar voldoen aan een keurslijf, een systeem, is precies waar ik moeite mee heb—en waar een groot deel van mijn ervaringsdeskundigheid over gaat. Het voelt alsof systemen als broodroosters werken: ontworpen voor sneetjes casinobrood, maar niet voor brood in andere vormen. Broden die te groot, te hard, of simpelweg anders zijn, worden gepropt in een systeem dat niet voor hen gemaakt is. En dat proppen veroorzaakt een hoop rotzooi.

Hier, in dit bericht, heb ik de ruimte om te schrijven wat ik echt wil zeggen, zonder knellende formats. Daarom wil ik stil staan bij het belang van het begrijpen van de visies die ik in mijn artikel beschrijf.

Het gaat namelijk niet om de twee visies op zichzelf. Het gaat erom dat we beseffen dat er een brede wereld bestaat van mensen met diverse vormen van ervaringskennis—een wereld die mogelijk nog niet bekend is bij ‘systeemmensen’. En, nog belangrijker: als we deze visies begrijpen, kunnen we zorgen dat de juiste ervaringsdeskundige op de juiste plek terechtkomt, met een passende beloning voor de toegevoegde waarde die zij bieden (Trudy Jansen, 2023).

Daarnaast kunnen we beter kijken naar passende ondersteuning en voorwaarden (Ansem, Bothmer, 2024), zodat iemand met ervaringskennis zich welkom en gesteund voelt in de—meestal uitsluitende—systemen. Het bovenstaand model laat op hoofdlijnen zien waar de verschillen en overeenkomsten tussen de visies liggen. Natuurlijk is dit een theoretisch concept en bestaan er overlappen. Er zijn bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen die in de herstelvisie geschoold zijn, maar de inclusievisie uitdragen, en vice versa.

Deze verschillen benoemen is relevant, omdat ze direct iets zeggen over de soorten functies en taken die ervaringsdeskundigen kunnen vervullen. Overlap en kruisbestuivingen zijn daarbij logisch en zichtbaar in bestaande opleidingen. Want ervaringsdeskundigen, net als ieder ander, zijn geen uniforme groep.

Moet een ervaringsdeskundige ‘alles’ kunnen?

Moet een ervaringsdeskundige in staat zijn om moeiteloos te schakelen tussen uitvoeringstaken en beleidsvorming? Nee, vooral niet! Laat iedereen zich inzetten daar waar zij zich het meest thuis voelen en waar hun passie ligt.

Functies binnen de verschillende visies

Bij de inclusievisie kun je denken aan functies zoals:

• Luis in de pels (of liever: kritische vriend),
• Lobbyist,
• Lid adviesraad,
• Ambassadeur,
• Consultant,
• Bruggenbouwer,
• Beleidsbeïnvloeder,
• Innovator,
• Ervaringsdeskundig onderzoeker,
• Kennisontwikkelaar,
• Methodiekontwikkelaar.

De meeste van deze functies richten zich op systeemverbetering.

Bij de herstelvisie horen functies zoals:

• Maatje,
• WRAP-facilitator,
• Ervaringsdeskundig ondersteuner bij schulden,
• Ervaringsdeskundig ondersteuner bijstandsgerechtigden,
• Ervaringsdeskundig hulpverlener,
• Ervaringsdeskundig onderzoeker,
• Kennisontwikkelaar,
• Hoopverlener,
• Zorg- en welzijnsverbeteraar.

Hier zie je veel functies in de uitvoering, dicht bij de mensen zelf. Maar ook binnen deze visie ontstaan steeds meer functies gericht op systeemverbetering.

Dat sluit aan bij de ontwikkelingen in opleidingen. De recent ontwikkelde Master Ervaringsdeskundigheid bijvoorbeeld richt zich op beleid, onderzoek en innovatie van ervaringsdeskundigheid. Hierin is de herstelvisie herkenbaar, omdat de opleiding past binnen de gedachte dat ervaringsdeskundigheid via een opleidingstraject ontwikkeld wordt. Maar de inclusievisie wordt ook steeds zichtbaarder.

Dat is mooi voor degenen die aan de opleidingseisen kunnen voldoen.

Polarisatie?

Sommigen ervaren de bespreking van verschillen en overeenkomsten als polariserend. Dat verbaast me. Mijn bedoeling is juist om ruimte te creëren voor alle vormen van ervaringskennis.

De ontwikkelingen binnen de herstelvisie zijn prachtig, maar in de praktijk zag ik dat ze onbedoeld ook uitsluiting teweegbrachten. Daarom vraag ik aandacht voor beide visies. Daarmee wil ik recht doen aan de waardevolle inzichten die uit alle hoeken van de ervaringsdeskundigheid komen.

Nee, het is dus absoluut niet mijn bedoeling om te polariseren. Jammer dat het zo ervaren wordt.

Mmm… ik merk dat ik toch een beetje in de verdediging schiet. Tijd om te stoppen met schrijven.

Tja, niets menselijks is mij vreemd.

Bronnen:

Ansem, Q., & Bothmer, J. (2024). Samen de verandering zijn (handboek). Drouwenermond: Stichting Herkansing.

Ansem, Q., & Bothmer, J. (2024). Samen de verandering zijn (inzichtenwaaier). Drouwenermond: Stichting Herkansing.

Ansem, Q., & Jurrius, K. (2021). Ervaringsdeskundige dat bén je. Diversiteit in ervaringsdeskundigheid vanuit twee hoofdstromingen belicht. De Waal/Ermelo: Uitgeverij Anderszins.

Master Ervaringsdeskundigheid | deeltijd Zwolle | Windesheim