De Leercirkel van Ervaringsdeskundigen
In de wereld van ervaringsdeskundigheid verloopt leren anders dan in traditionele opleidingen. Vaak hebben ervaringsdeskundigen al veel kennis en vaardigheden opgebouwd voordat ze scholing volgen. Dit vraagt om een leeromgeving die aansluit bij hun praktijkervaring en groeipad.
Een unieke leercirkel
Ervaringsdeskundigen, vooral in het sociaal domein, hebben door hun eigen ervaringen met bijvoorbeeld armoede, uitsluiting of psychische kwetsbaarheid al veel waardevolle vaardigheden ontwikkeld. Denk aan het signaleren van uitsluitingsmechanismen, het opbouwen van vertrouwen en het geven van advies. Hun startpunt in een leerproces is daarom heel anders dan bij iemand die een nieuw vak leert en daar nog weinig of geen eigen ervaringen mee heeft, zie figuur 1 – Leercirkel ervaringsdeskundigen 1. (Ansem & Bothmer, 2024)
.
Waar de klassieke leercirkel uitgaat van een lineaire ontwikkeling, begint de leercirkel van ervaringsdeskundigen vaak bij onbewust bekwaam. Pas door actief deel te nemen aan o.a. overlegvormen, scholing en reflectie methoden worden ze zich bewust van de kennis die ze al bezitten – dit leidt vaak tot herkenning, de zogenaamde ‘aha-erlebnissen’. Tegelijkertijd ontdekken ze waar hun kennis nog niet toereikend is, bijvoorbeeld op het gebied van beroepseigen methodieken, de kennis over de systeempraktijk of over helpende theoretische kaders, zie figuur 2 – Leercirkel ervaringsdeskundigen 2. (Ansem & Bothmer, 2024)
Wat hen bijzonder maakt, is hun scherpe inzicht in waar bestaande theorieën en methodes tekortschieten. Doordat zij uitsluitingsmechanismen voelen, zelf ervaren en/of herkennen, kunnen ze helpen om bestaande structuren inclusiever te maken. De leercirkel beweegt zich daardoor steeds verder: van bewust onbekwaam naar bewust bekwaam en opnieuw naar onbewust bekwaam, waarbij de eigen en steeds groter wordende collectieve ervaringskennis toch altijd de basis blijft.
Scholing die aansluit bij ervaringsdeskundigen
Deze manier van leren vraagt om een scholing die niet vanuit een standaardprogramma werkt, maar aansluit bij wat deelnemers al weten en kunnen. Dit betekent dat scholing:
- Uitdaagt om persoonlijke ervaringen te delen en te verbinden met nieuwe inzichten;
- Praktische en theoretische kennis toevoegt aan de bestaande ervaringskennis in plaats van deze te vervangen;
- Erkenning geeft aan de diversiteit in rollen: van hoopgevend ervaringswerker, of hersteldeskundige tot systeemkritische belangenbehartiger.
De missing link in inclusieve scholing
Wat we keer op keer zien, is dat passende scholing voor de systeemkritische belangenbehartiger mager is of ontbreekt. Voor de hoopgevende ervaringswerker, of de hersteldeskundige is er al veel, van MBO tot Master, veelal gestoeld op bestaande hiërarchische scholingsstructuren en de bijbehorende waardering en erkenning. Hoewel de waarde van ervaringsdeskundigen inclusie ook steeds meer (weer) wordt erkend, is er te weinig aandacht voor de manier waarop zij eveneens leren en zich ontwikkelen. Vooral voor diegenen die voornamelijk zich op systeemverbetering richten. Hierdoor kunnen ze niet altijd optimaal bijdragen en worstelen organisaties met het structureel integreren van diverse vormen van ervaringskennis (zie artikel Wil de ware ervaringsdeskundige opstaan?).
Een extra uitdaging ligt in het realiseren van een inclusieve vorm van scholing, waarin het groepsproces van de deelnemers een wezenlijk onderdeel is van het leren. Dit betekent dat er geen hiërarchie is in wie ‘meer’ of ‘minder’ geschoold is, maar dat verschillende leerwegen en ervaringen evenveel waarde hebben. Scholing zou niet niet alleen moeten aansluiten bij de levens- en praktijkkennis van deelnemers, maar ook een gelijkwaardige leeromgeving creëren waarin iedereen van elkaar kan leren.
Binnen de Landelijke Kaderscholing Uitkeringsgerechtigden (LKU) hadden we scholing ontwikkeld die precies dit deed. Onze aanpak en ontwikkelde methodieken bouwden voort op wat deelnemers al weten en versterkten hun vaardigheden op een manier die bij hen past. Dit deden we altijd in zogenaamde duo’s. trainers en ervaringsdeskundigen waren evenwaardig betrokken bij het ontwikkelen van de inhoud als bij het begeleiden van de groepen die de 30-jarige LKU opleiding deden. Mede hierdoor ervaarden zij scholing niet als een verplicht leertraject, maar als een proces waarin zij hun kennis verdiepen en hun impact vergroten. In een boekje die de LKU kreeg van deelnemers uitte zij hun waardering voor deze aanpak (De touwtjes in handen, notities van deelnemers aan de Landelijke Kaderscholing Uitkeringsgerechtigden, 1996) Deze kennis kan helpen bij het (weer) realiseren van een inclusieve vorm van scholing voor met name de systeemkritische belangenbehartiger.
De toekomst ligt in een leeromgeving waarin ervaringskennis niet slechts wordt toegevoegd aan bestaande structuren, maar waarin deze kennis daadwerkelijk mee de koers bepaalt. Door scholing en leeromgevingen te ontwerpen die recht doen aan de kritische en constructieve rol van ervaringsdeskundigen, kan hun bijdrage niet alleen worden erkend, maar ook benut om bestaande systemen inclusiever en rechtvaardiger te maken. Dit vraagt om ruimte voor diverse vormen van leren, waarin niet alleen kennisoverdracht centraal staat, maar waarin ervaringsdeskundigen als mede-ontwikkelaars en veranderaars worden gezien. Alleen op die manier kunnen we de impact van ervaringsdeskundigheid daadwerkelijk verankeren in een samenleving die streeft naar gelijkwaardigheid en inclusie.
Gebruikte bronnen
Ansem, Q., & Bothmer, J. (2024). Samen de verandering zijn (handboek). Drouwenermond: Stichting Herkansing.
Ansem, Q., & Bothmer, J. (2024). Samen de verandering zijn (inzichtenwaaier). Drouwenermond: Stichting Herkansing.
Landelijke Kaderscholing Uitkeringsgerechtigden, De touwtjes in handen, notities van deelnemers aan de Landelijke Kaderscholing Uitkeringsgerechtigden (LKU), 1996.