Wat we al wisten – 23 jaar geleden

Over zorg, armoede en de vergeten kracht van ervaringskennis

Geïnspireerd door een artikel van Tim Jongers (Overal kwakkelt de sociale hulpverlening, behalve in Mechelen. Wat is het geheim?) dacht ik aan onze rijke historie van EAPN Nederland en wat we allemaal feitelijk allang weten.

In november 2002 vond er een bijzonder 2-daags seminar plaats. Onder de vlag van EAPN Nederland kwamen mensen bijeen die wisten waar ze het over hadden, niet uit boeken, maar uit levenservaring. Ze spraken over zorg, armoede en uitsluiting. Ze vertelden hoe het is om tussen instellingen te vallen, om niet gehoord te worden, om te leven in systemen die je eerder breken dan helen.

We zijn inmiddels 23 jaar verder. We schrijven 2025. En als je dit verslag van toen leest, lijkt het geschreven voor vandaag.

De knelpunten? Nog steeds actueel.
De aanbevelingen? Nog steeds urgent.
De oproep tot menselijke maat? Nog steeds onvervuld.

Wat wisten ervaringsdeskundigen in 2002 al?

Zij zagen het grotere plaatje. Niet als beleidsmakers vanachter een bureau, maar als mensen die met hun voeten in de modder stonden — of er middenin vastzaten. Wat zij onder woorden brachten, is in essentie nog steeds waar:

Zorg is niet los te zien van armoede. Een hulpvraag ontstaat zelden uit het niets. Achter psychische klachten zitten vaak schulden, achter opvoedproblemen een overbelaste ouder zonder vangnet.
Systemen sluiten mensen uit in plaats van leren aan te sluiten bij de mensen. Wie niet mondig is, niet precies weet hoe alles werkt, valt buiten de boot. En wie wél de weg kent, wordt soms gewantrouwd.
De menselijke maat is zoek. Instellingen bepalen ‘de maat’, in plaats van dat de mens met zijn unieke situatie centraal staat.

De oplossing van toen

Zorg voor een persoon die weet waar je alles kan vinden wat nodig is en je daarin ondersteund. Dat is wat in Mechelen is gedaan. Eén contactpersoon (duurzaam) waar je terecht kan zodat je de weg kan vinden, soms samen met deze persoon, in het woud van zorg, welzijn en ander ondersteuningsaanbod. In deze bijeenkomst is daarbij ook de medische zorg meegenomen.

In een andere bijeenkomst van EAPN Nederland (een van de vele armoedeconferenties die wij hebben georganiseerd) is het Huis van de Zorg ontworpen. Eén fysieke plek waar je van alles kan vinden wat je nodig hebt voor je zorg- en ondersteuningsvragen met wat ‘normale’ onderdelen zoals een café, een kapper, een winkel. Voeg deze twee samen, en je hebt de Mechelse aanpak.

Conclusie: als je de mensen waar het om gaat de kans geeft om voorbij hun pijn en problemen te komen, weten ze bijna altijd wat hen zou hebben geholpen en waar anderen ook mee geholpen kunnen worden. Dat heet ruimte voor ervaringskennis maken.

Tekening: Huis van Zorg en Ondersteuning 2.0. Quinta Ansem 2025

Waarom is er zo weinig veranderd?

Misschien omdat deze kennis niet telt als ‘objectief’. Omdat het systeem nog steeds liever meet dan luistert. Omdat ervaringsdeskundigen wel mogen praten, maar nog te weinig mogen meebeslissen. Omdat ‘kwaliteit’ vooral afgemeten wordt aan indicatoren, en zelden aan compassie.

Wie goed leest, ziet: alles wat nodig is, werd al gezegd.

Er werd gepleit voor vertrouwenspersonen, voor coaches die overzicht houden over iemands leven en zorg, voor holistische benadering, voor waardering van mantelzorg, voor herwaardering van sociale cohesie.

Er werd gewaarschuwd voor de gevolgen van verharding, bureaucratie en het eenzijdige ‘werk-werk-werk’-beleid. Er werd gezegd: als we zo doorgaan, worden mensen zieker, bozer, eenzamer. En de zorg vermijdt dan wat zij zou moeten omarmen.

Wat vraagt dit van ons nu?

Het vraagt om iets wat niet nieuw is, maar wat we zijn kwijtgeraakt: menselijkheid als uitgangspunt van beleid.

Het vraagt ook om erkenning van ervaringskennis als systeemkennis. Niet als ‘anekdote’ of ‘casus’, maar als structurele blik op wat er misgaat én wat anders kan.

En het vraagt om machtsdeling. Want zolang ervaringsdeskundigen wel meepraten, maar niet meebeslissen, blijft hun kennis decoratief in plaats van transformerend.

Terug naar de bedoeling

Het wordt tijd dat we niet alleen terugkijken met weemoed of frustratie, maar vooruitkijken met lef. Lef om het zorg- en armoedebeleid te herontwerpen op basis van waarachtige betrokkenheid. Lef om menselijke ervaringen als richtinggevend te zien. Lef om onze systemen te kantelen, zodat mensen weer op de eerste plaats komen.

We hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden. We hoeven alleen te erkennen wat mensen al decennia lang zeggen.

Lees hier het originele verslag van het EAPN-seminar ‘Zorg’ (2002):
📄 “Verslag EAPN Zorgseminar – Wat mensen wisten en deelden, lang voordat het beleid er klaar voor was.”
[download hier het originele verslag]

waardering en inzet ervaringskennis

Ervaringskennis is geen zachte bijzaak. Het is scherp, precies en fundamenteel. In een tijd waarin de zorg wankelt en bestaanszekerheid opnieuw onderwerp van strijd is, hebben we deze kennis harder nodig dan ooit.

Wat zou er gebeuren als we haar nu wél serieus nemen?

Quinta Ansem, voorzitter EAPN Nederland