Individuele ervaringsdeskundigheid en de bron die ervaringskennis heet
Ervaringsdeskundigheid is in opkomst. Maar wat bedoelen we daar eigenlijk mee? En nog belangrijker: wát betekent het als we werkelijk evenwaardige ruimte creëren voor de bron van ervaringskennis? Niet alleen bij de mensen die zich als ervaringsdeskundige profileren, maar ook bij iedereen met wie een professional werkt én bij de professional zelf, die immers ook ervaringskennis met zich meebrengt.
In deze blog duiken we in het verschil én de relatie tussen de ervaringsdeskundige als persoon en de bredere bron van ervaringskennis. We verkennen wat het vraagt om ruimte te maken voor die bron, en waarom dat op álle niveaus van het maatschappelijk systeem waardevol is.
“Ervaringsdeskundige dat bén je”, een ontdekking, geen diploma
“Ervaringsdeskundige dat bén je”, zo luidt de titel van een publicatie van het lectoraat Klantperspectief in Ondersteuning en Zorg (KIOZ). Die titel raakt aan een diepere waarheid die binnen het European Anti Poverty Network Nederland (EAPN NL) wordt gedeeld: ervaringsdeskundige bén je vanaf het moment dat je beseft dat jouw ervaringen van betekenis kunnen zijn, voor een ander, of voor het verbeteren van systemen.
Iedereen draagt ervaringen met zich mee. Soms zijn die ingrijpend of zelfs traumatisch. Vaak beïnvloeden ze, zichtbaar of onzichtbaar, de kansen die je krijgt, de ruimte die je voelt, of de manier waarop je naar jezelf en de wereld kijkt.
Volgens EAPN NL bén je een ervaringsdeskundige vanaf het moment dat je je bewust wordt van het feit dat jouw ervaring van waarde kan zijn. Dat hoeft nog niet doorleefd, afgerond of verwerkt te zijn, de bewustwording op zich is al de kiem. Het is vaak juist die eerste vonk die maakt dat iemand op onderzoek gaat: hoe kan wat ik heb meegemaakt ertoe doen voor anderen?
In die zin is iedereen in potentie een ervaringsdeskundige. En wanneer iemand zich actief met die ervaringskennis inzet voor anderen of voor systeemverbetering, krijgt die kennis extra betekenis, impact en meerwaarde. De individuele of al systemische betekenis kan vervolgens gedeeld worden, verbonden raken met andere stemmen, en uitgroeien tot een steeds rijkere bron van weten: ervaringskennis.
De bron die ervaringskennis heet
Ervaringskennis ontstaat wanneer alle soorten belemmerende en helpende ervaringen worden gedeeld, op wordt gereflecteerd en verbonden. Het is meer dan een losse anekdote of puur emotionele uiting. Het is een vorm van weten die geworteld is in het leven zelf.
Deze ervaringskennis kan zowel impliciet als expliciet aanwezig zijn en zich ontwikkelen in verschillende vormen en snelheden, afhankelijk van context en ondersteuning.
Die kennis kan op allerlei manieren worden ingezet:
- Als vrijwilliger in de straat, maatje of buddy.
- Als adviseur in een cliëntenraad.
- Als medewerker in een zorgteam.
- Als belangenbehartiger bij een landelijke alliantie.
De KEUS praatplaat (derde afbeelding) helpt om dat te verhelderen. Wat zijn de taken? Wat is de context? Waar ligt de inzetbaarheid, en wat is de (h)erkenning en beloning?
Sommige ervaringsdeskundigen ontwikkelen zich van eerst ‘anderen helpen’ naar ‘systeem beïnvloeden’. Anderen blijven liever dichtbij huis, en nog anderen maken geen (bewust) gebruik van hun ervaringskennis in samenwerking met anderen. Maar álle vormen voegen waarde toe, zolang er passende ruimte voor is.
Niet alleen de mens, maar ook de bron verdient ruimte
In veel participatieprocessen wordt vooral de mens betrokken: “We hebben een ervaringsdeskundige in de werkgroep.” Maar de werkelijke potentie schuilt in het betrekken van de bron: de ervaringskennis zelf.
Zoals de afbeelding Betekenis-Waarde laat zien, bestaat er op elk niveau in het systeem — van straat tot Europees beleid — een andere ondersteuningsbehoefte om die bron te kunnen laten spreken. Dat kan gaan over:
- Emotionele verwerking en empowerment
- Reflectie in actie
- Deskundigheidsbevordering
- Inhoudelijke, organisatie- of politieke kennis
Het punt is: ervaringskennis is op elk niveau waardevol, als we er bewust ruimte voor maken. De bron wordt rijker, breder en krachtiger naarmate zij gevoed wordt met reflectie, collectieve verbinding en inhoudelijke verdieping, maar die rijkdom is niet hiërarchisch. Straatniveau is niet ‘klein’ en Europees beleid niet ‘groot’. Elke plek draagt unieke inzichten en impact in zich.
Het gaat om passende inzet. Om de erkenning dat elke bijdrage, mits serieus genomen, waarde heeft. en inhoudelijke verdieping, maar die rijkdom is niet hiërarchisch. Niet ‘straatniveau = klein’ en ‘Europees = groot’. Integendeel.
Het gaat om passende inzet. Om de erkenning dat elke bijdrage, mits serieus genomen, waarde heeft.
Van participatie naar partnerschap
De tweede afbeelding over participatieniveaus laat zien dat meedoen vele gezichten kent. Meedoen in een buurthuis, in een cliëntenpanel of in een landelijke lobbygroep zijn allemaal vormen van participatie. De toegevoegde waarde van ervaringskennis zit ‘m niet in het niveau, maar in de erkenning van haar betekenis.
En die betekenis wordt pas echt zichtbaar als professionals en beleidsmakers:
- Nieuwsgierig zijn naar de ervaringskennis van mensen met wie zij werken;
- Zelf reflecteren op hun eigen ervaringen en de kennis die daaruit voortkomt;
- Bewust omgaan met rolverdeling, machtsdynamiek en beloning, zoals ook benoemd in de KEUS-praatplaat.
Pas dan ontstaat geen ‘gebruik van ervaringsdeskundigen’, maar een gelijkwaardig partnerschap..
Wat betekent het om ervaringskennis evenwaardig ruimte te geven?
Evenwaardig betekent niet ‘gelijk aan’ in vorm of taal. Het is dus niet “gelijk” of “hetzelfde”, het is verschillend qua taak, functie en inhoud, maar evenveel waard. Het betekent dat ervaringskennis naast professionele en wetenschappelijke kennis evenwaardige ruimte krijgt in beleid, onderzoek en in de uitvoering. Niet als illustratie, maar als richtinggevende kracht.
Dat vraagt iets van professionals en beleidsmakers:
- Herken ervaringskennis als een eigen vorm van kennis. Niet ‘subjectief’ of ‘emotioneel’, maar geworteld in lijf, leven en context.
- Maak ruimte voor verschillende participatieniveaus, zoals zichtbaar op de illustraties. Niet iedereen hoeft op landelijk niveau te lobbyen, ook of juist, op straatniveau kan impact worden gemaakt.
- Ondersteun bewustwording en ontwikkeling. De afbeelding Betekenis-Waarde maakt duidelijk dat empowerment, reflectie en deskundigheidsbevordering noodzakelijk zijn om ervaringskennis te verdiepen.
- Erken de collectieve bron. De waarde van ervaringskennis zit niet alleen in het unieke verhaal, maar juist in wat daarin universeel is. Systeemkritische belangenbehartigers zijn vaak heel goed in staat om vanuit ‘één verhaal’ te kunnen extrapoleren naar: “Dit gebeurt dus veel vaker.”
Het serieus nemen van ervaringskennis is geen modegril of participatieproject. Het is een noodzakelijke stap als we werkelijk recht willen doen aan mensen die leven met kwetsbaarheid, afhankelijkheid of uitsluiting. Of het nu gaat om armoede, psychische problemen, chronische ziekte of leven in een onveilige buurt — niemand weet beter hoe dat is en wat anders zou kunnen of moeten, dan de mensen zelf.
Kennis heeft bronnen, mensen zijn geen instrument
Ervaringskennis is een bron. Geen instrument. Geen label. Geen checkbox. Ze komt tot leven wanneer we mensen de ruimte geven om hún taal, hún context en hún visie in te brengen. Of dat nu gebeurt als ervaringsdeskundige in dienst, als vrijwilliger in een buurtinitiatief, of als mens die de moed heeft om iets te delen wat ertoe doet.
Ten slotte een oproep aan professionals, beleidsmakers, onderzoekers:
Maak ruimte. Voor de ander, en voor jezelf. Want ook jij draagt ervaringskennis, in je vak, je levenspad en in je mens-zijn.
Laten we van gebruik naar dialoog gaan. Van participatie naar partnerschap. Van juiste vragen stellen naar (zo blanco als mogelijk) luisteren. En van luisteren de stap maken naar samen leren.
Dat is geen extraatje, maar de sleutel tot écht recht doen aan mensen én systemen.
Visualisatie KEUS-model, illustratie betekeniswaarde en participatie-activiteiten, vormgegeven door Willemijn Lamberts (Darwin.ink).