Tandzorg als Publiek Goed: Waarom Nederland Niet Meer Kan Wegkijken

Een politiek pleidooi aan de hand van het ervaringsverhaal van Liesbeth

In een land dat zichzelf graag ziet als beschaafd en sociaal, wordt tandzorg steeds vaker een luxeproduct. Waar ooit de schooltandarts en collectieve tandzorg vanzelfsprekend waren, is nu een samenleving ontstaan waarin je gebit vooral iets zegt over de dikte van je portemonnee. De gevolgen zijn groot: lichamelijk, psychisch, sociaal en economisch.

Het persoonlijke verhaal van Liesbeth laat zien hoe het huidige systeem faalt en hoe dat falen niet alleen individuen schaadt, maar ons allemaal. Haar levensverhaal, zoals zij het beschreef, weerspiegelt een diepere maatschappelijke trend: tandzorg is geen individuele verantwoordelijkheid, maar een publieke taak.

Gezondheid begint in de mond, maar de toegang is kapot

Liesbeth’s gebit ging al vroeg achteruit. Medicatie, ziek zijn op jonge leeftijd en gemiste controles zorgden voor problemen die langzaam groter werden. Maar de echte ramp ontstond toen tandzorg simpelweg onbetaalbaar werd.

Ze werkte. Ze wilde vooruit. Maar de keuze was elke maand dezelfde:
Huur betalen, eten kopen… of tandzorg.
Dat is geen keuze – dat is overleven.

Haar tanden braken af, ontstekingen werden chronisch, en de drempel naar zorg werd hoger en hoger, zeker toen ze in een volle wachtkamer werd weggestuurd omdat ze haar ziekenhuisrekening niet meteen kon betalen.

Gezondheid wordt aangetast. Levenskwaliteit ook. Maar de schade reikt verder.

De psychische impact van slechte mondzorg

Een gebit dat achteruitgaat, tast niet alleen het lichaam aan. Het raakt je waardigheid, je zelfbeeld, je menselijkheid.

Liesbeth schreef hoe ze depressief werd, binnen bleef, zich schaamde, en haar tandproblemen gebruikte om met emotionele pijn om te gaan. Slechte mondzorg werd onderdeel van een neerwaartse spiraal.

Hoe kunnen we psychisch herstel verwachten als mensen met pijn rondlopen, niet kunnen eten, niet durven lachen, en zich schamen voor hun uiterlijk?

Mondzorg is mentale zorg.

Mondzorg en kansen op de arbeidsmarkt

Het is makkelijk gezegd: “Mensen moeten meer gaan werken.”
Maar wie met afgebroken tanden of slecht passende protheses op sollicitatie moet verschijnen, weet hoe hard de wereld kan zijn.

Liesbeth probeerde het: ze werkte in de zorg, boekhouding, vrijwilligerswerk. Maar zij merkte wat duizenden mensen ervaren:
Rotte tanden leiden tot sociale uitsluiting, subtiel maar meedogenloos.

In gesprekken, op werkvloeren, bij sollicitaties.
Het is discriminatie op basis van gezondheid én armoede.

Investeren in tandzorg is dus geen kostenpost. Het is arbeidsmarktbeleid.

Jong en oud: mondzorg raakt generaties

Het verhaal van Liesbeth staat niet op zichzelf.

Kinderen met onbehandeld tandbederf hebben meer schoolverzuim, slechtere concentratie en lagere leerprestaties.
Jongeren die hun gebit niet kunnen onderhouden, starten hun volwassen leven met achterstand.
Ouderen verliezen niet alleen tanden, maar ook functionaliteit, sociale contacten en soms zelfs hun zelfredzaamheid.

Een samenleving die de mondzorg privatiseert, privatiseert ongelijkheid.

De maatschappelijke kosten van marktlogica

Waarom is tandzorg eigenlijk geprivatiseerd?
Waarom moeten mensen zelf opdraaien voor iets dat zo direct samenhangt met gezondheid en participatie?

Het antwoord was ooit: “marktwerking maakt het efficiënter.”
Maar het verhaal van Liesbeth – en vele anderen – toont het tegenovergestelde:
Marktwerking maakt zorg alleen toegankelijk voor wie genoeg geld heeft.

En de rest?
Die belandt in duurdere zorgtrajecten, schulden, ggz-trajecten, uitval op de arbeidsmarkt, huisuitzettingen, dakloosheid.
Zo stegen de kosten voor Liesbeth uiteindelijk torenhoog, met meerdere keren het eigen risico, langdurige ontstekingen en jaren zonder passend gebit.

Dat is een dure illusie, denkende dat we een goed systeem hebben nu.

We vergeten wat collectieve tandzorg opleverde

Nederland wíst ooit beter.

De schooltandarts en brede toegang tot goedkope mondzorg zorgden voor:

hogere levensverwachtingen
minder infecties
betere voeding
minder ongelijkheid
meer sociale mobiliteit

We zijn dat besef kwijtgeraakt.

Marktwerking lijkt zo meer op een maatschappelijke vergissing. Op een fundamentele attributiefout:
We doen alsof mondzorg een individuele verantwoordelijkheid is, terwijl het in werkelijkheid een structurele voorwaarde is voor volwaardig meedoen.

Dit vraagt politiek leiderschap: concrete voorstellen

1. Breng tandzorg terug in het basispakket of zoek naar goede oplossingen zodat mensen met een smalle beurs ook goede tandzorg krijgen

Preventie, controles en noodzakelijke behandelingen moeten opnieuw collectief worden gefinancierd.

2. Herintroduceer een moderne vorm van de schooltandarts

Preventie is de meest humane vorm van zorg.

3. Schaf financiële drempels af

Geen facturen vooraf, geen weigerbehandelingen, geen torenhoge eigen risico’s voor noodzakelijke behandelingen.

4. Bescherm mensen in schuldsanering en minima tegen uitval

Zorg is geen luxe. Mondzorg al helemaal niet.

5. Veranker mondzorg in armoedebeleid, ggz-beleid én arbeidsmarktbeleid

Het valt niet los te knippen, het hangt allemaal samen.

Systeemweefselfouten zien

Het verhaal van Liesbeth is niet alleen een persoonlijk verhaal. Het is een politieke spiegel.

Het laat zien wat er misgaat als we denken dat gezondheid een product is en zorg een markt.
Het laat zien wat er gebeurt als we mensen aan hun lot overlaten.
Het laat zien waarom mondzorg opnieuw een collectief recht moet worden.

Want een goede samenleving herken je niet aan het gebit van de rijksten,
maar aan hoe zij omgaat met het gebit van mensen met de smalle beurs.

En dat……dat is politieke keuze.