Beleid is mensenwerk: zonder ervaringskennis blijft het systeem blind

In de podcast Tussen de regels door gaat host Quinta Ansem, voorzitter van het European Anti Poverty Network (EAPN) Nederland in gesprek met twee gasten die de wereld van armoede, beleid en ervaringskennis van binnenuit kennen:

Carin Bal, beleidsadviseur bij de gemeente Hof van Twente, met de portefeuille minimabeleid, armoede, schulden en laaggeletterdheid.
Lineke Smit, ervaringsdeskundige generatiearmoede en zzp’er, betrokken bij verschillende projecten en organisaties, onder andere bij EAPN Nederland en de Alliantie van Kracht.

Centraal staat één terugkerende boodschap: beleid is mensenwerk. Maar wat betekent dat als je dagelijks werkt met de Participatiewet, armoede, schulden en ervaringsdeskundigen?

Waar ervaringskennis géén meerwaarde heeft

Quinta opent het gesprek met een scherpe vraag:
“Waar kan ervaringskennis géén meerwaarde bieden?”

Lineke geeft een bijna ontwapenend antwoord:
ervaringskennis voegt niets toe op plekken waar geen mensen zijn.

In een groot datacenter van Google, waar vooral computers hun werk doen, heb je weinig aan iemands levensverhaal.
Maar overal waar mensen zijn, zijn emoties – en dáár is ervaringskennis nodig.

Carin sluit daarop aan. In haar ogen heeft ervaringskennis vooral waarde als er ook ruimte is voor verbinding, samenwerking en investering.
Als een organisatie alleen denkt in “rollen” of “funties invullen”, zonder begeleiding, reflectie of samen leren, wordt ervaringskennis al snel een vlag op een schip dat niet vaart.

Samir als brug tussen beleid en leefwereld

In Hof van Twente krijgt die abstracte term “ervaringskennis” een gezicht: Samir, ervaringsdeskundige en participatiecoach met een achtergrond als statushouder uit Syrië.

Hij kwam in 2012 naar Nederland, rondde zijn inburgering binnen drie jaar af, deed vrijwilligerswerk bij onder andere VluchtelingenWerk, en groeide door naar een betaalde functie bij de gemeente.

Wat Carin zo in hem waardeert, is zijn basishouding:
hij zegt niet: “Door mijn ervaring weet ik hoe het zit”,
maar: “Mijn ervaring is één ervaring. Iedereen heeft zijn eigen verhaal, dus je moet luisteren.”

Hij kijkt mee naar:

beleidsteksten en regelingen
de website
aanvraagformulieren en taalgebruik

Soms is zijn bijdrage heel concreet:
“Waarom is dit zo ingewikkeld opgeschreven?”
“Wat bedoelen we hier eigenlijk?”
“Ik mis nog een laag, een ander woord, een andere invalshoek.”

Zo haalt hij de leefwereld letterlijk binnen in de systeemwereld.

Inclusievisie en Herstelvisie: twee brillen op ervaringsdeskundigheid

Quinta brengt in het gesprek een belangrijk onderscheid naar voren uit haar onderzoek: de inclusievisie en de herstelvisie op ervaringsdeskundigheid.

In de inclusievisie draait het om meedoen, meepraten, beïnvloeden van beleid en het tegengaan van uitsluiting.
In de herstelvisie ligt de nadruk op persoonlijke groei, omgaan met pijn en trauma, hoop geven en ondersteunen in het dagelijks leven.

In de praktijk lopen die twee vaak door elkaar.
Samir is daar een voorbeeld van:

als participatiecoach werkt hij vanuit de herstelkant: naast mensen staan, hun verhaal horen, kijken wat ze nodig hebben;
aan de beleidstafel brengt hij juist de inclusiekant binnen: wat betekent dit voor inwoners, sluit het aan, waar wringt het?

Lineke herkent dat. In project Keus, een actie-leertraject met gemeenten die met ervaringskennis werken of willen werken, was zij betrokken als “kritische vriend”.
Maar in plaats van alleen kritisch te zijn, merkte ze dat haar rol vaak ook bestond uit: spiegel, lantaarn en bevestiging.
Gemeenten dachten soms dat ze nog aan het begin stonden, terwijl ze in de praktijk al veel stappen hadden gezet. Een deel van haar werk was: hen laten zien wat er al wél is.

Pijn, kwetsbaarheid en de prijs van meedoen

Een rode draad in het gesprek is pijn.
Ervaringsdeskundigen brengen hun geschiedenis mee – met verlies, schaamte, uitsluiting, armoede. Daar schuilt enorme kracht in, maar ook kwetsbaarheid.

Lineke vertelt hoe pijn ook functioneel kan worden: andere pijn opzoeken om de echte, emotionele pijn niet te hoeven voelen.
Quinta deelt een voorbeeld van iemand met niet-aangeboren hersenletsel, die door overprikkeling soms gefrustreerd en agressief overkomt. Die emoties gaan nooit helemaal weg, maar precies dáárin wordt zichtbaar wat er in systemen niet goed gaat.

De kern:
onder boosheid, frustratie of heftige reacties zit vaak goud.

Wie als beleidsmaker, klantmanager of professional durft door te vragen:

Wat maakt je zo boos?
Waar loop je telkens tegenaan?
Wat doet dit systeem met jou?

…krijgt haarscherp in beeld wat er niet werkt, en waar beleid of uitvoering de plank misslaat.

Carin benadrukt dat organisaties zich hier bewust van moeten zijn.
Juist omdat ervaringsdeskundigen hun ervaringen inzetten voor anderen, hebben ze een vangnet nodig: collega’s, een team, ruimte om geraakt te mogen zijn.

Professioneel worden mag nooit betekenen dat je emotieloos moet zijn.
We blijven mensen – juist óók tijdens kantooruren.

Van korte projecten naar een lange adem

Lineke schuift het perspectief breder, richting Europa.
Ze vertelt over een driejarig Europees project rond werkende armen. Aan het eind was er een slotbijeenkomst in Brussel – maar de werkende armen waren er nog steeds.

Dat schuurt. Korte projecten leveren vaak mooie woorden en rapporten op, maar weinig structurele verandering.

Als positief voorbeeld noemt ze de Alliantie van Kracht in de Veenkoloniën:
een meerjarig programma van twintig jaar, waarin tientallen organisaties samenwerken om generatiearmoede tegen te gaan.

Met zo’n lange adem kun je:

rustig stappen zetten
fouten maken en bijstellen
echt bouwen aan een andere aanpak

Haar wens:
structurele, langdurige inbedding van ervaringskennis, niet als tijdelijk project, maar als normaal onderdeel van hoe een regio, gemeente of organisatie werkt.

Superkrachten tegen armoede: innerlijke kracht en vertrouwen

Quinta stelt een bijna speelse vraag:
“Als je één superkracht zou hebben om iets in armoede te verbeteren, welke zou dat zijn?”

Carin zou iedereen een innerlijke krachtbron en eigenwaarde geven.
Dat mensen durven zijn wie ze zijn, voelen dat ze ertoe doen en weer regie ervaren.
Juist voor mensen die door armoede, schaamte of langdurige stress klein zijn gemaakt, is dat essentieel.

Lineke kiest voor vertrouwen:
vertrouwen in elkaar, in de samenleving, in de wereld.

Ze ziet ervaringsdeskundigen als lantaarnfiguren:
mensen die lelijke ervaringen niet verstoppen, maar laten zien dat je ondanks alles tóch weer vertrouwen kunt leren.

Je kunt arm zijn, zegt ze, zonder je altijd arm te vóelen.
Dat zit in kleine dingen: een madeliefje tussen de tegels zien, de zonsondergang echt opmerken, jezelf die ene mooie ervaring gunnen. Dat is geen luxe, maar een andere manier om naar jezelf en het leven te kijken.

Participatiewet in balans: van regels naar ruimte

In het gesprek komt ook de Participatiewet in balans langs.
Die is bedoeld om meer menselijke maat, vertrouwen en maatwerk terug te brengen in de uitvoering.

In Hof van Twente zie je dat onder andere terug in een regeling voor maatschappelijke participatie.
Inwoners met een laag inkomen kunnen één keer per jaar een bedrag aanvragen dat ze zélf mogen besteden aan meedoen: bijvoorbeeld

naar de kapper voor de diploma-uitreiking van hun kind,
uit eten met vrienden,
naar theater of bioscoop.

Geen stapels bonnetjes achteraf, maar vertrouwen aan de voorkant.

Natuurlijk wordt er gekeken:
loopt er al schuldhulpverlening?
Zijn er andere voorzieningen nodig?

Maar de kern is: regie bij mensen zelf leggen op momenten die hun leven nét een beetje lichter maken.

Intern vraagt dat om een omslag. Carin vertelt dat het team de komende tijd trainingen volgt rond de Participatiewet in balans:

andere vragen stellen
anders luisteren
verder kijken dan “aanvraag – recht – toekennen/afwijzen”

Zij zegt: als iets niet kan, is er niet een punt maar een komma.
Dan volgt de vraag:
“Wat kan wél? Waar liggen nog haakjes, openingen, andere routes?”

Ervaringsdeskundigen als toets, spiegel en collega

Hoe passen ervaringsdeskundigen hierin?
Lineke schetst een duidelijke lijn:

Zorg dat je zowel ervaringsdeskundigen inclusievisie als herstelvisie in huis hebt.
Zet hen niet alleen in “op cliënten”, maar ook op het team: als spiegel, toets en opleider.
Werk toe naar een organisatie waarin mensen professional mét ervaring mogen zijn, in plaats van een harde scheiding tussen “professionals” en “ervaringsdeskundigen”.

Carin vindt dat je dat niet dicht moet regelen in nóg meer beleid, maar in een heldere visie en bewuste keuzes.
Je kunt alles vastleggen in stukken, maar uiteindelijk gaat het om vragen als:

Wat zoeken we echt in deze functie?
Waar heeft onze organisatie nu behoefte aan?
Op welke plek kan ervaringskennis het meeste verschil maken?

Zo is ook de baan van Samir ontstaan: er was geen kant-en-klaar functieprofiel, wel een duidelijke behoefte. Vanuit zijn vrijwilligerswerk is samen met hem gekeken wat nodig was: opleiding, coaching, tijd om te groeien – en ruimte om zijn ervaring volwaardig in te zetten.

Twee wensen voor de gemeente van de toekomst

Aan het eind van de aflevering vragen ze Carin en Lineke naar hun wens voor de gemeenten van de toekomst.

Lineke:
“Zie elkaar en hoor elkaar.”
Minder gevangen zitten in protocollen, meer tijd voor relatie.
En: betrek ervaringsdeskundigen vanaf het begin.
Niet: “We hebben alles al uitgedacht, kun jij nog even ja of nee zeggen?”
Maar: vanaf nul samen optrekken.

Carin:
Neem de tijd om een eerlijke organisatiescan te doen.
Waar zijn we (onbewust) bekwaam?
Waar juist niet?
Dat vraagt openheid, eerlijkheid en soms lef om toe te geven dat iets nog niet goed gaat. Maar juist dat is nodig om tot écht menselijk beleid te komen.

Quinta sluit af met haar eigen wens:
dat het normaal wordt om bij elke stap in beleid en uitvoering drie bronnen naast elkaar te leggen:

de ervaringen uit de praktijk,
de kennis van wet- en regelgeving,
de toegevoegde waarde van ervaringskennis.

Zodat gemeenten durven om de leefwereld – inclusief pijn, rafelranden en geraakt zijn – tot in de haarvaten van hun organisatie toe te laten.

Release podcast en videocast – 19-11-2025

YouTube (met beeld):
https://youtu.be/_xhswpKhHQM

Spotify:
https://open.spotify.com/episode/3QRpox2b2CPKzA0Tn27nNj?si=lxaa8THNSUGiGjezC5aFqQ